Bundan neredeyse bir yıl önceydi. Takvimler 30 Temmuz 2020'yi gösteriyordu. Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) 2020 yılı ikinci çeyrek ekonomik büyümesi açıklanmıştı ve dehşet vericiydi: %32.9 küçülme.
Aynı çeyrekte Türkiye bile %9.9 küçülürken ABD yaklaşık 1/3 küçülmüştü. Birilerinin hep iddia ettiği gibi Amerika çöküyor muydu? Yeni bir süper güç doğuyor muydu?
Türkiye'de hükümet yetkilileri "Bakın sorun yok: ABD %33 küçüldü, biz sadece %10!" diyerek teselli veriyordu. Ama durum gerçekten böyle miydi?
Gayrisafi yurt içi hasıla (GSYİH) artış oranı hesabı yapılırken iki yöntem vardır: aynı sıralı çeyrekleri karşılaştırma ve ardışık çeyrekleri karşılaştırma. ABD'de ardışık çeyrekleri karşılaştırıp bunu yıllık hale getirme yöntemi uygulanır. Örneğin, ikinci çeyrek rakamı birinci çeyrek rakamına (Buradaki çeyreklik GSYİH rakamları mevsim düzeltmesi yapılmış haldedir.) bölünerek bir büyüme oranı bulunur ve bu oranın üç çeyrek daha devam edeceği, yani bu büyüme oranının toplamda bir yıl -o yüzden yıllık diyoruz- devam edeceği öngörülür ve buna göre büyüme oranı açıklanır. (Bu, kurban bayramında iyi para kazanan bir kasabın tüm yıl boyunca böyle kazanacağını düşünüp yıllık gelir hesabı yapması kadar saçma. Yani bi outlier elinize gelirse böyle -%33 gibi saçma sapan bir veri ile karşı karşıya kalırsınız ama adamlar böyle yapıyor, naapalım.)
Ok ama hükümet yetkilileri bunun böyle olduğunu bilmiyor muydu? Yani ABD'nin ardışık çeyrekleri birbirine bölüp yıllıklandırdığını ve bu yüzden feci şekilde küçülmüş gibi göründüğünü bilmiyor muydu? Bunu düz vatandaşın veya x gazetesinde çalışan birinin bilmemesi normal ama hükümet yetkililerinin danışmanlarının bilmemesi normal mi? Bilmiyorlarsa kötü, bilip de bilerek böyle açıklama yapıyorlarsa o köpkötü!
Son bir soru: ABD, bizim hesaba göre ne kadar küçülmüştü, yani 2020 ikinci çeyrek verisinin 2019 ikinci çeyrek verisine göre durumu neydi? ABD ikinci çeyrekte %9.6 küçülmüştü!
Mevsim düzeltmesi nedir? Birinci çeyrekteki gün sayısı ile üçüncü çeyrekteki gün sayısı bir mi? Hayır. Peki, tatil günü sayısı aynı mı? Hayır. Hava durumu aynı mı? Hayır, mesela yazın ekonomiyi canlandırıcı etkisinden dolayı mutlaka üçüncü çeyrekte bir kıpırdama olur ki covid-19 döneminde bile oldu. İstatistiklere göre insanlar en çok ocak ayında diyet yapmaya başlıyor ve spor salonlarına üye oluyor. Bilirsiniz işte, yeni yılda yeni bir insan olacağım teranesi. Dolayısıyla, y yılının ilk çeyreği ile y−1 yıllının son çeyreğini karşılaştırırken mevsim düzeltmesi yapmak zorundasınız. Aynı sıralı çeyrekleri birbiri ile kıyaslarsanız bu dertten kurtulursunuz; mevsim düzeltmesi için bir metodoloji, hem de sağlam bir metodoloji ihtiyacınız ortadan kalkar.
Mevsim düzeltmesi; ABD, İngiltere ve Kanada'da hem mevsim hem takvim etkilerinin arındırılmasını, çoğu Avrupa ve Asya ülkesinde ise sadece mevsim etkisinin arındırılmasını ifade eder. Örneğin, Türkiye'nin ikinci çeyrek büyümesi bir önceki çeyreğe göre mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış olarak verilirken, önceki yılın ikinci çeyreğine göre büyüme ise takvim etkisinden arındırılmamış olarak da arındırılmış olarak da verilir. Aslında "Türkiye ikinci çeyrekte şu kadar büyüdü!" diye haberlerde öne çıkan büyüme oranı, bir önceki yılın aynı çeyreğine göre ve takvim etkisinden arındırılmamış orandır ama takvim etkisinden arındırılmış büyüme oranı da detaylarda yer alır. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=donemsel-gayrisafi-yurt-ici-hasila-iii.-ceyrek:-temmuz-eylul-2022-45551&dil=1 sayfasına bakalım: "Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) 2022 yılı üçüncü çeyreğinde %3,9 arttı" yazıyor ama detayda ise "Takvim etkisinden arındırılmış GSYH zincirlenmiş hacim endeksi, 2022 yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %3,6 arttı." diyor. Yani düzeltmesiz rakam öne çıkıyor, ama düzeltmeli rakam da veriliyor.
10 puanlık uzman sorusu: ABD, 2020'nin ikinci çeyreğinde birinci çeyreğine göre %9.5 küçüldü. Neden ikinci çeyreği birinci çeyrek ile kıyaslayıp vermiyorlar, yani neden ekonomik büyümeyi −%9.5 değil de −%32.9 açıklıyorlar?
コメント