Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ile ortalama toptan elektrik fiyatı olan ortalama piyasa denge fiyatı (OPDF) arasındaki ilişkiyi araştırırken bu iki değişkenin doğasına dikkat etmek gerek. (https://www.fatihteoman.net/post/piyasa-denge-fiyati) Örneğin, Temmuz ve Ağustos aylarında genellikle elektrik fiyatı ÜFE'ye göre daha fazla yükselir çünkü bu aylarda ciddi derecede artan elektrik talebi elektrik fiyatını çok yükseltirken yazın artan tarım üretimi, turizm gelirleri vs. nedeniyle düşen kur ve dolayısıyla ithalat fiyatları ÜFE'nin yükselişini sınırlar.
O zaman, karşılaştırma yapmak için ÜFE'nin ve OPDF'nin aylık artış oranlarına değil 12 aylık artış oranlarına bakmak doğru olur. Yani her ayın ÜFE'sinin bir önceki yılın aynı ayının ÜFE'sine göre artış oranı ile OPDF'nin aynı oranı arasında bir korelasyon aramak doğru olur.
Türkiye'nin gün öncesi piyasası -bir günün saatlik toptan elektrik fiyatlarının bir önceki gün belirlendiği piyasa- 1 Aralık 2011 tarihinde açıldı. Bu nedenle, karşılaştırma için 2011 Aralık'tan 2020 Aralık'a kadar olan 109 aylık dolar kuru, ÜFE ve OPDF verilerinden elde ettiğimiz 97 veriyi kullandık.
97 verilik bu büyük örneklemden hesapladığımız değerler şöyle:
ÜFE artışı ile OPDF artışı arasındaki korelasyon katsayısı: 0.70
Dolar kuru artışı ile OPDF artışı arasındaki korelasyon katsayısı: 0.49
Dolar kuru artışı ile ÜFE artışı arasındaki korelasyon katsayısı: 0.78
0.70 üzerindeki korelasyon katsayısı, iki değişken arasında güçlü bir lineer ilişkiye işaret eder. Dolayısıyla, hem dolar kurundaki artış ile ÜFE'deki artış arasında hem de ÜFE artışı ile OPDF artışı arasında güçlü lineer ilişki vardır diyebiliriz.
Tahmin:
ÜFE ile OPDF arasındaki ilişkiye uzun dönemli bakarsak OPDF artış hızı, ÜFE artış hızını geçmeli veya ÜFE artış hızına çok yakın olmalıdır çünkü ÜFE tüm üretici fiyatlarını ifade ederken OPDF sadece toptan elektrik fiyatını ifade eder. Yani biri artışların ortalama değeri iken diğeri sadece bir artış değeridir. Bunu şöyle düşünebiliriz: onlarca sektördeki üreticilerin fiyat artışları ÜFE'yi belirler, bu sektörlerden bazıları yükselen sektör, bazıları düşen sektörlerdir ve bunların ortalaması olarak ÜFE ortaya çıkar ve elektrik de yükselen sektördür. Bir başka açıdan bakarsak ÜFE artışı, aslında OPDF artışını kapsar. Bu nedenle, yabancı paradan çok etkilenmeyen bir ülkede, örneğin ABD'de, Almanya'da, İngiltere'de, orta ve uzun vadede OPDF artışı, ÜFE artışını geçer diyebiliriz. Gerçekten böyle midir; bilmiyorum, bakmadım.
Gerçek:
Yukardaki tahmin Türkiye'de tutar mı? Türkiye, tükettiği petrol ve doğal gazın neredeyse tamamını ithal ediyor ve ithalat fiyatında kullandığı para Amerikan doları. Dolayısıyla, dolar/lira kurundaki sürekli bir artış, enerji fiyatlarını gecikmeli de olsa etkiliyor. Enerji fiyatlarının etkilenmesi ile ulaşım fiyatları, tarım ürünleri fiyatları, gıda fiyatları etkileniyor. Ancak, küresel enerji fiyatları yükselirken veya enerji fiyatlarının sabit kaldığı durumda dolar/lira kuru yükselirken elektrik fiyatları aynı derece yükselmeyebiliyor. Sudan, biyokütleden, ottan, çöpten, rüzgardan elektrik üretimi gibi başka üretimler elektrik fiyatının küresel enerji fiyatlarından ve döviz kurundan daha az etkilenmesine yol açıyor. Buradan şu sonuca varabiliriz: Türkiye gibi enerjiyi dolar ile ithal eden ve dolar kurunun aniden yükselebildiği ülkelerde orta ve uzun vadede ÜFE artışı, OPDF artışının üzerinde kalır.
2011 Aralık'tan 2020 Aralık'a bu üç değişken kaç kat artmış:
Dolar kuru: 4.15
ÜFE: 2.81
OPDF: 1.96
Net bir şekilde ÜFE artışının OPDF artışından çok daha fazla olduğunu görüyoruz. Bunun nedeni son yıllardaki kurulu güç artışı nedeniyle elektrik fiyatlarının ciddi şekilde düşmesi ve dolar kurundaki artış nedeniyle ÜFE'deki artışın fazla olması olabilir. Yukarıda gördüğümüz gibi en yüksek korelasyon dolar kuru artışı ile ÜFE artışı arasındadır.
Yazıda ÜFE dediğimiz aslında Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE). 2014 yılında yapılan değişiklikle Toptan Eşya Fiyat Endeksi ve ÜFE birleştirilerek Yİ-ÜFE üretildi. ÜFE'nin içindeki tarım ürünleri de ayrıldı ve Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksi, Tarım ÜFE, oldu.
Comments