nominal ve reel kelimeleri dilimize Fransızcadan geçen Latince kökenli iki kelime. Nominal, isim kökünden; reel, şey kökünden gelir. Nominal, 'bir isimle ilgili, bir ismin, bir isme ait' demek. Reel, 'gerçek, doğru' demek. Nominal; isimle, kişiyle ilgili iken reel; şeyle, maddeyle, mal mülkle ilgili.
Nominal faiz, enflasyondan arındırılmamış faizdir. Adı üstünde, sadece ismen o faizi veriyor, ismi var cismi yok gibi. Reel faiz ise enflasyondan arındırılmış faizdir. Adı üstünde, gerçekten o faizi veriyor.
Yıllık faiz oranı %15 ve yıllık enflasyon oranı %14 ise yıllık faiz oranı gerçekte kaçtır? y yılının başındaki 100 lira, alım gücü olarak y+1 yılının başındaki 114 liraya eşittir. Dolayısıyla, 100 liradan aslında sadece 1 lira faiz elde etmişiz y+1 yılının fiyatlarıyla, y yılının fiyatlarıyla ise 1/1.14 ≈ 0.88 lira. Demek ki y yılının başında bankaya 100 lira yatırmışız ve yine y yılının fiyatlarıyla yaklaşık 0.88 lira faiz almışız, yani yıllık reel faiz oranı yaklaşık %0.88. (Bu hesabı y+1 yılının fiyatlarıyla daha kolay yapardık!) Formülle ifade edecek olursak
ni: nominal faiz oranı
ri: reel faiz oranı
e: enflasyon oranı
olmak üzere
ri = (1 + ni)/(1 + e) − 1.
ri = (1 + 15)/(1 + 14) − 1 ≈ %6.67! Nerde yanlış yaptık, niye %0.88 bulamadık? Faiz oranına 15 yazarsak bu, %1500 faiz oranı demektir de ondan. Biz böylece, yıllık faizin %1500 ve yıllık enflasyonun %1400 olduğu bir yerde yıllık reel faizin yaklaşık %6.67 olduğunu bulmuş olduk. (Çoğu zaman -önceki cümlede olduğu gibi- faiz kelimesini faiz oranı ifadesinin yerine kullanıyoruz.)
ri = (1 + ni)/(1 + e) − 1 formülü diyor ki dönemlik reel faiz oranını bulmak için 1 liranın, ni faiz oranıyla bir dönem sonraki değerinin e faiz oranıyla bir dönem sonraki değerine oranını bul, sonra bundan 1 çıkar. Yukardaki örneğe dönersek, 1 liramız, %15 yıllık faiz oranıyla bir yıl sonra 1.15 lira, %14 yıllık faiz oranıyla bir yıl sonra 1.14 lira olur; o zaman yıllık reel faiz oranı 1.15/1.14 − 1 ≈ 0.0088 = %0.88.
Son söz olarak şöyle diyebiliriz: Nominal faiz paranızdaki artış, reel faiz alım gücünüzdeki artıştır.
Kommentare