Uluslar arası Birim Sistemi (SI) Ⅳ

Enerji Birimleri Üzerine Notlar

SI birimi olmayan ve SI tarafından kesinlikle kabul edilmeyen birimlerden enerji sektöründe sık kullanılanlar aşağıda. Bu birimleri kullanmaktan kaçınmak lazım.

1. Tanımı, belirli bir yakıtın ideal haliyle ilgili olan birimlere kaynak bazlı birimler denir. Enerji alanında sıkça kullanılan kaynak bazlı birimler, 'ton petrol eş değeri' ve 'ton kömür eş değeri'dir. Eskiden daha çok ton kömür eş değeri kullanılıyordu ama petrolün tüketiminin ve popülaritesinin artması ile ton petrol eş değeri onun yerini almıştır. (Ton eş değer petrol şeklinde kullanım doğru değildir.)

Kaynak bazlı birimler, insanların miktarları daha kolay anlaması için enerji birimleri yerine kaynaklardan konuşmaya başlanması ile ortaya çıkmış olabilir. Düşünmede rahatlık sağlamasına rağmen, bu birimler, kullanılan kaynağın hangi kaynak olduğu sorusunu akla getiriyor. Örneğin çok farklı enerji içeriği olan kömürler mevcutken ton kömür eş değeri ne demektir? Bu yüzden kaynak bazlı birimlere kaynağın ortalama enerji değerine yakın olacak şekilde temel birimler cinsinden nominal bir değer atanmıştır. Mesela, Uluslar arası Enerji Ajansı, Eurostat, OECD bir ton petrol eş değerini 41.868 GJ (10 Gcal) olarak tanımlıyor. Kaynak bazlı birimlerin kullanılmasının bir diğer nedeni de julün küçük bir enerji birimi olması ve bir ülkenin enerji tüketimi gibi büyük miktarları ifade ederken az bilinen ön eklerin kullanılmasını gerektirmesi olabilir. Örneğin, Türkiye’nin enerji tüketimi 6.28 TJ yazılması tera ön ekinin simgesinin bu bağlamda az bilinmesi yüzünden anlaşılmayabilir; ancak, 150 Mtpe çoğu insana daha anlaşılır gelebilir. (Bi yerde, mesela bir laptop'ın bilgilendirme sayfasında TB yazdığında insanlar bunun terabayt olduğunu hemen anlıyor çünkü bu bağlamda tera ön ekinin simgesi çok biliniyor.)

2. Kalori -simgesi cal- 1 g suyun sıcaklığını 1 atm sabit basınç altında 1 °C artırmak için gereken enerji miktarıdır. Bu tanım tabii ki sabit basınca ve başlangıç sıcaklığına bağlıdır. Örneğin, başlangıç sıcaklığının 14.5 °C olduğu kalori, 15 °C kalorisi olarak adlandırılıyor. Bu gün altı farklı kalori tanımı var: termokimyasal kalori, 4 °C kalorisi, 15 °C kalorisi, 20 °C kalorisi, ortalama kalori ve Uluslar arası Buhar Tablosu kalorisi. Enerji sektöründe kullanılan kalori, Uluslar arası Buhar Tablosu kalorisi, için 1 cal = 4.1868 J'dür.

SI birimi olmamasına ve SI tarafından kabul edilmemesine rağmen kalori bazı SI ön eklerini alabilir: kilokalori (kcal), cigakalori (Gcal) gibi. Gıda sektöründe kilokalorinin simgesi olarak Cal -C'si büyük-kullanılır.

3. British thermal unit -simgesi Btu- 1 paunt suyun sıcaklığını 1 atm sabit basınç altında 1 °F artırmak için gereken enerji miktarıdır. (Bu tanım da tıpkı kalori tanımı gibi sabit basınca ve başlangıç sıcaklığına bağlıdır.) Örneğin, başlangıç sıcaklığının 59.5 °F olduğu Btu, 59 °F Btu'su olarak adlandırılıyor. Bu gün altı farklı Btu tanımı var: termokimyasal Btu, 59 °F Btu'su, 60 °F Btu'su, 39 °F Btu'su, Uluslar arası Buhar Tablosu Btu'su ve Uluslar arası Standart Organizasyonu Btu'su. Sadece Uluslar arası Standart Organizasyonu Btu'su tanım olarak 1055.06 J'e eşittir, diğer Btu birimlerinin SI birimi olarak yaklaşık değerleri vardır.

Kalori ve British thermal unit için suyun ısıtılmasına referans vermeden jul cinsinden kesin bir değer verme isteğiyle Uluslar arası Buhar Tablosu kalorisi tanım olarak 4.1868 J'e, Uluslar arası Standart Organizasyonu Btu'su da tanım olarak 1055.06 J'e eşittir.

Ton petrol eş değerinin ve Btu'nun kısaltmaları olarak büyük harfli değil küçük harfli kısaltmalar kullanmak daha doğru çünkü üçüncü yazıda belirttiğimiz gibi birim simgelerinin varsayılan hali küçük harflidir. Evet, bu birimler SI birimi değil ama yine de SI kurallarına mümkün olduğunca uymak iyidir.

4. Petrol piyasasında sık kullanılan bir birim de 'varil'dir ve İngilizcesi barrel olduğu için bbl diye kısaltılır. Çeşit çeşit varil olmasına rağmen petrol piyasası bağlamında kullanılan varil için 1 bbl = 158.987294928 L'dir. (1 varil, 42 Amerikan galonudur.)

5. Basınç birimi olan standart atmosfer (atm) 101,325 Pa'dır. (1954 yılında 10'uncu CGPM 1 atm'i tam olarak 101,325 Pa olarak tanımladı.) Bu birim, açık hava basıncını, yani adı üstünde atmosfer basıncını belirtmek için kullanılır ve zaten deniz seviyesinde açık hava basıncı yaklaşık 1 atm'dir.

6. Enerji sektörü için havanın durumu çok önemlidir. Hava tahmin siteleri veya uygulamaları basıncı genelde bar cinsinden verirler ama ne yazık ki milibarın simgesi olarak mb veya mBar yazarlar. İkinci yazıda belirttiğimiz gibi bar SI birimi olmayan ama SI ile birlikte kullanılabilen bir birim ve simgesi de bar, mili ön ekinin değişmez simgesi de m olduğundan milibarın simgesi mbar.

Son Söz

SI kurallarına her zaman uyuyor muyuz? Hayır. Örneğin, sayıları gruplamak için çoğu insan ondalık ayracı olmayan diğer işareti kullanıyor. Yani ben ondalık ayracı olarak nokta kullandığım için sayıları gruplamak için virgül kullanıyorum ama biliyorsunuz sayıları gruplamak şart değil, illa üçlü gruplara ayıracaksak doğru yazım araya boşluk koymak: 416 505 gibi.

Hatırı sayılır ders kitaplarında bile x = vt şeklinde yazıldığını görebilirsiniz, halbuki nicelik simgeleri eğik yazılır: x = vt.

Dün, 15 Mart 2021, bir ATM'de sıra bekliyordum. Önümde iki kişi vardı. Biri işini hemen bitirdi gitti. Sıra diğerine geldi. Bu diğeri, işini bir türlü halledemiyordu. Sonra bana "sizi de bekletiyorum, özür dilerim ama bi şey sorabilir miyim" dedi. Buyurun, dedim. 7 bin nasıl yazacağım, böyle 70 bin mi oluyor, dedi. ATM'nin yazılımında virgülden sonra iki hane var ve ekranda 7,00 yazdığını gördüm. Bunlar, virgülden sonrakiler önemli değil 7000,00 şeklinde yazacağız, dedim ve 7'nin sağına üç tane 0 ekledim. Sıra bana gelince işlemimi yaparken fark ettim ki koca bir bankanın ATM'si virgülü hem ondalık ayracı hem sayı gruplama ayracı olarak kullanıyor!

Bunun gibi daha birçok şey yazabilirim ama gerek yok. Eğer tez, makale, ödev, kitap gibi ciddi bir şey yazıyorsanız bu kurallara mümkün olduğunca uyun. Altının kıymetini kuyumcu bilir, dikkatli okuyucu çabanızın değerini bilecektir.

B İ T T İ

---